Psikolojik bir olay olan plasebo etkisi, etkisiz bir ilacın kişide olumlu bir etki yaratmasına verilen addır. Klinik araştırmaların çoğunda herhangi farmatolojik etkisi bulunmayan ilaçların, hastalar üzerinde pozitif değişimlere neden olduğu saptanmıştır.

Latincede kelime anlamı “ memnun etmeliyim’ olan plasebo etkisi 14.yy cenaze törenlerine oraya çıkmıştır. Cenazelere katılamayan aile fertleri yerine yas tutucular kiralanabiliyor. Kiralanan bu kişlere plasebo verilmektedir. Modern tıp literatüründe plasebo ilk defa 1785 yılında George Motherby tarafından karşımıza çıkmıştır. Ilk plasebo-kontrollü test ise 1801 yılında John Haygarth tarafından yayınlanmıştır. Bu konuda dönüm noktası olarak kabul edilen çalışma Henry Beecher tarafından 1955 yılında yayınlanan ‘ Kuvvetli Plasebo’ adlı makaledir. Çalışmanın sonuçlarına göre tedavi sürecinin ortalama % 35.2’ si plasebo etkisine dayanıyor. Hastalar üzerinde gözlemlenen plasebo etkisi birbirinden farklı değişkenlere bağlıydır.Örneğin, doktorun fazla ilgilendiği hastalarda bu etki çok daha hızlı ve net bir şekilde görülmüştür. Bunun yanında kırmızı ilaçlar beyazlardan,kapsüller haplardan ve enjekte edilenler ise kapsüllerden çok daha etkili oluyordu.

Plasebo da Beklentinin ve Öğrenmenin Etkileri
Beklenti, plasebo etkisini tetikleyen faktörlerin en başında yer alıyor. kendilerine verilen ilaç ve uygulamalar nedeniyle hastalar iyileşme beklentisine kapılıyorlar. Doktorun, tedavinin işe yaradığına yönelik telkinleri, hastanın verilen ilaçın çok etkili olduğunu düşünmesi, hastalığın psikolojik, kısmen fizyolojik olarak da gerilemesine neden olabiliyor. İlgili bir hekimin “şimdi size çok güçlü bir ilaç vereceğim, birkaç güne bir şeyiniz kalmaz” söyleriyle plasebo alan hastalar, tedavi ardından kendilerini daha iyi hissetiklerini belirtiyorlar. Hastaların beklentiye girmesi kadar, öğrenme ve özellikle şartlı öğrenme de plasebo etkilerinin ortaya çıkmasında önemli bir etkendir. Hastaya önce etkin bir tedavi uygular ve daha sonra bu tedaviyi hasta fark etmeden plasebo ile değiştiriseniz o zaman plasebo etkisinin çok daha arttığı gözlenebiliyor. Örneğin, ağrı tedavisi için yapılan bir çalışmada hastalara Pazartesi, Salı, Çarşamba ve Perşembe günü morfin verilip, Cuma günü morfin yerine su enjekte edildiğinde hastalarda sanki morfin almışçasına ağrıların azaldığı gözlenmiş. Bugün, plasebo etkilerinin ne şekilde ortaya çıktığını tam olarak anlayamamıza rağmen, plasebo etkilerinin hangi durumlarda daha güçlü olduğunu biliyoruz.

Plasebo nasıl kullanılır ?
Modern tıpta, araştırmalara neden olan plasebo etkisi, psikolojik temelli birçok hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır. İnsan vücudunun başlı başına kendi kendini tedavi edebilen bir mekanizma olduğunu vurgulayan bilim insanları, ilaç alma eyleminin ise beynin ağrı kesici sistemini devreye sokması sayesinde rahatlatıcı bir işlev gördüğünü belirtiliyor. Uzmanlara göre depresyon tedavisinde etkili bir başka metodun da konuşma terapisi olduğunu ortaya koydu. Hatta 1950’liyıllarda yapılan bir çalışma, sahte ameliyatların da plasebo etkisi yaratabildiğini kanıtladı. Plasebo etkisi, Kötü huylu bağırsak kanserinde yüzde 60, depresyon vakalarında yüzde 32 ila 80,   migrenli hastalarda yüzde 41 oranında son olarakta kronik yorgunluk sendromunda yüzde 20 oranında etki gösteriyor.